Ιατρική και δημόσια υγεία την εποχή της «πτώσης της αυτοκρατορίας». Συνοπτική παρουσίαση της ομιλίας του καθηγητή Howard Waitzkin
του Γιάννη Καραμάνου |
| 01.10.11 από το περιοδικό " Εκτός Γραμμής", Τεύχος 27-28 / Οκτώβριος 2011 |
 Την Τετάρτη 5.10.2011 στην Ιατρική Σχολή Αθήνας πραγματοποιήθηκε πολιτική εκδήλωση, που διοργανώθηκε από την Αριστερή Ριζοσπαστική Συσπείρωση Υγειονομικών (ΑΡΣΥ), με θέμα: «Οι επιπτώσεις της πολιτικής του ΔΝΤ στην Υγεία: η ελληνική και διεθνής εμπειρία». Κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο Howard Waitzkin, καθηγητής Κοινωνιολογίας, Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού στις ΗΠΑ. Ο Howard Waitzkin είναι από τους πλέον διακεκριμένους αριστερούς επιστήμονες στον τομέα της Κοινωνιολογίας και Πολιτικής της Υγείας στις ΗΠΑ. Εδώ και χρόνια διεξάγει έναν ανυποχώρητο ιδεολογικό αγώνα κόντρα στις κυρίαρχες νεοφιλελεύθερες ιδέες που ηγεμονεύουν στον συγκεκριμένο τομέα τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, αναδεικνύοντας παράλληλα την κοινωνική αιτιοπαθογένεση της νόσου.
Εκτός όμως από ριζοσπάστης διανοητής, ο Howard Waitzkin είναι και αμετανόητος πολιτικός ακτιβιστής με πλούσια δράση και προσφορά χρόνων στο αντιπολεμικό κίνημα των ΗΠΑ, στους αγώνες των αυτόχθονων Ινδιάνων, στους ταξικούς αγώνες στη Λατινική Αμερική, στην υπεράσπιση του δικαιώματος για δημόσια και δωρεάν υγεία.
H ομιλία του Howard Waitzkin στην εκδήλωση βασίστηκε στο νέο βιβλίο του Medicine and Public Health at the end of the Empire (Paradigm Publishes). Την εκδήλωση προλόγισε ο Γιώργος Νικολαΐδης, αναδεικνύοντας τις επιπτώσεις που επέφερε στη δημόσια υγεία η παρέμβαση του ΔΝΤ στις χώρες που σύναψαν δανειακή σύμβαση με το ταμείο. Σε όλες αυτές τις χώρες, με εντυπωσιακά ομοειδή τρόπο, οι δείκτες υγείας επιδεινώθηκαν δραματικά, με αποκορύφωμα τη Ρωσία όπου κατά τη διάρκεια των ετών που υλοποιούνταν οι μεταρρυθμίσεις του ΔΝΤ το προσδόκιμο επιβίωσης έπεσε κατά 7 χρόνια, ενώ για κάθε χρόνο παραμονής στη δανειακή σύμβαση η νοσηρότητα και θνησιμότητα από τη φυματίωση, την κατεξοχήν κοινωνική νόσο, αυξανόταν κατά 4%! Παρόμοιες επίσης σε όλα τα κράτη ήταν και οι μεθοδεύσεις που χρησιμοποιήθηκαν από την πλευρά του ΔΝΤ προκειμένου να επιβληθεί το νεοφιλελεύθερο δόγμα στην υγεία: περικοπή των δημοσίων δαπανών υγείας με πρώτα θύματα τα καθολικά προγράμματα δημόσιας υγείας, την πρόνοια και την πρωτοβάθμια περίθαλψη, υπονόμευση του δημόσιου ασφαλιστικού συστήματος, εκτεταμένη ιδιωτικοποίηση του ασφαλιστικού συστήματος και του συστήματος υγείας.
Η κεντρική πολιτική ιδέα της διάλεξης του Waitzkin ήταν η παρακμή της παγκόσμιας αμερικάνικης ηγεμονίας, της «αυτοκρατορίας» της σύγχρονης εποχής, σε συνδυασμό με τις ευκαιρίες που ανοίγονται στο πλαίσιο της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης για μια προοδευτική αριστερή έξοδο από αυτή. Η παρακμή συνδυάζεται με μια δομική αλλαγή στο χαρακτήρα του σύγχρονου καπιταλισμού, με την πολύ βαθύτερη οργανική σύμφυση κράτους και κεφαλαίου (ανάδυση του «κορπορατικού σοσιαλισμού», όπως τον χαρακτήρισε). Η αυτοκρατορία σύμφωνα με τον Waitzkin είναι η διαδικασία της οικονομικής εξάπλωσης σε οικονομικό επίπεδο, και τα κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και ιδεολογικά αποτελέσματα αυτής της εξάπλωσης, ένας ορισμός που σύμφωνα με τον ίδιο είναι μια απλοποιημένη εκδοχή της λενινιστικής τοποθέτησης για τον ιμπεριαλισμό. Η θεώρηση του Waitzkin σχετικά με την πτώση της αμερικάνικης αυτοκρατορίας και τις αλλαγές στο χαρακτήρα του σύγχρονου καπιταλισμού είναι επηρεασμένη επίσης από το έργο των W. Robinson, D. Harvey, J. Galtung και N. Klein. Εφορμώντας από αυτές τις θέσεις ο Waitzkin αναφέρθηκε:
- στις κυρίαρχες πολιτικές δημόσιας υγείας και υπηρεσιών υγείας κατά την περίοδο της ακμής της αυτοκρατορίας, - στις μεταρρυθμίσεις στο αμερικάνικο σύστημα υγείας σήμερα, - στη σημερινή καπιταλιστική κρίση, την κρίση χρέους και την παρακμή της αμερικάνικης ηγεμονίας, αλλά και - στην εμπειρία των λαϊκών κινημάτων για το ζήτημα της υγείας, με αναφορές κυρίως στο χώρο της Λατινικής Αμερικής, όπου και ο ίδιος εμπλέκεται συστηματικά εδώ και πολλά χρόνια, στην προοπτική της οικοδόμησης ενός διαφορετικού υγειονομικού μοντέλου.
Υποστήριξε καταρχήν ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές υγείας της αμερικάνικης αυτοκρατορίας εξασφαλίζουν την κυριαρχία τους σε παγκόσμιο επίπεδο με την βοήθεια καίριων διαμεσολαβητικών θεσμών: των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, των διεθνών οικονομικών και εμπορικών οργανισμών και των διεθνών οργανισμών υγείας. Τα φιλανθρωπικά ιδρύματα έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη χάραξη των πολιτικών υγείας ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, από την εποχή του Κάρνεγκι και του Ροκφέλερ, τα φιλανθρωπικά ιδρύματα των οποίων δραστηριοποιήθηκαν ιδιαίτερα στο χώρο της δημόσιας υγείας και ειδικότερα στην καταπολέμηση επιδημικών λοιμωδών νοσημάτων. Ο στόχος τους ήταν διπλός: αφενός η οικοδόμηση θετικής εικόνας για τον καπιταλιστή στο δημόσιο περιβάλλον και αφετέρου η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, η μείωση του κόστους περίθαλψης και η προσέλκυση επενδύσεων σε περιοχές που μαστίζονταν από επιδημίες. Το έργο τους σήμερα συνεχίζεται, σε πολύ μεγαλύτερη έκταση, από αντίστοιχα ιδρύματα και ΜΚΟ με προεξάρχον το ινστιτούτο Bill Gates, τον μεγαλύτερο χρηματοδότη προγραμμάτων δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Στόχος των προγραμμάτων αυτών είναι η καταπολέμηση συγκεκριμένων νοσημάτων μέσω φαρμάκων και εμβολιασμού (σε άμεση διαπλοκή με το φαρμακο-βιομηχανικό σύμπλεγμα) και όχι βέβαια η χάραξη μιας συνολικής στρατηγικής βελτίωσης της υγείας του πληθυσμού μέσω της πρόληψης, της βελτίωσης των κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών και των παρεχόμενων δομών παροχής περίθαλψης.
Ακόμα πιο σημαντικός για τη δημόσια υγεία είναι ο ρόλος των διεθνών οικονομικών οργανισμών (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΠΟΕ, ΟΟΣΑ). Στην κατεύθυνση της άρσης των «μη δασμολογικών περιορισμών» στη διακίνηση του κεφαλαίου οι εν λόγω οργανισμοί έχουν επιβάλει σε πολλά κράτη την τροποποίηση ή ακύρωση βασικών νόμων προστασίας του περιβάλλοντος και ασφαλούς παραγωγής τροφίμων με τεράστιες επιπτώσεις για τη δημόσια υγεία. Προκειμένου να εγγυηθούν την κερδοφορία του φαρμακευτικού-βιομηχανικού συμπλέγματος έχουν πατεντάρει φαρμακευτικά σκευάσματα και εξοπλισμό με ολέθριες συνέπειες για την υγεία ολόκληρων πληθυσμών (π.χ. των μαστιζόμενων από AIDS πληθυσμών της υποσαχάριας Αφρικής). Τέλος, κομβικός ήταν ο ρόλος του ΔΝΤ στη μετάλλαξη του συστήματος υγείας στις χώρες που σύναψαν σύμβαση με το ταμείο. Η εισαγωγή ιδιωτικοοικονομικών πολιτικών (τύπου managed care) στα δημόσια νοσοκομεία, οι μεγάλες περικοπές στις δημόσιες δαπάνες υγείας, η διάλυση παραδοσιακών κοινοτικών θεσμών δημόσιας υγιεινής και η ευρεία ιδιωτικοποίηση του ασφαλιστικού συστήματος στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, ως υλοποίηση των πολιτικών του ΔΝΤ, οδήγησαν σε μεγάλη αύξηση των άμεσων πληρωμών από τους ίδιους τους ασθενείς και σε τεράστιας κλίμακας αποκλεισμούς από την παροχή περίθαλψης, ειδικά των πιο αδύναμων τμημάτων της κοινωνίας. Οι συνέπειες των πολιτικών αυτών, που αναλύθηκαν εκτεταμένα από τον Γ. Νικολαΐδη στην εισαγωγή της εκδήλωσης, αποδείχτηκαν τρομαχτικές για την υγεία των λαϊκών στρωμάτων.
Οι ίδιοι οικονομικοί οργανισμοί είναι αυτοί που ουσιαστικά χαράσσουν την πολιτική του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Ο ΠΟΥ από την διακήρυξη της Αλμα-Ατα το 1978 που οραματιζόταν την καθολική κάλυψη του παγκόσμιου πληθυσμού σε επίπεδο πρωτοβάθμιας περίθαλψης έχει καταλήξει σήμερα να αποτελεί το στρατηγείο της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας στο χώρο της υγείας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι αφενός όλο και περισσότερα στελέχη των διεθνών οικονομικών οργανισμών καταλαμβάνουν κομβικές θέσεις στον ΠΟΥ και αφετέρου ότι ο μεγαλύτερος χρηματοδότης του ΠΟΥ σήμερα είναι το ίδρυμα Bill Gates!
Σε ό,τι αφορά την ακολουθούμενη πολιτική υγείας στις ΗΠΑ, ο Η. Waitzkin άσκησε δριμεία κριτική στη μεταρρύθμιση που προωθεί ο πρόεδρος Ομπάμα (το Obamacare). Ο συμβιβασμός στον οποίο κατέληξε το αμερικάνικο πολιτικό σύστημα, παρά τις προεκλογικές υποσχέσεις του Ομπάμα, δεν είναι τίποτα άλλο από μια ευρείας κλίμακας μεταφορά κονδυλίων από το δημόσιο προς τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, προκειμένου να προσφέρουν ασφαλιστική κάλυψη σε υποασφαλισμένους και ανασφάλιστους, ενώ υπολογίζεται ότι 25 εκατ. άνθρωποι θα παραμείνουν ανασφάλιστοι και με το νέο σύστημα. Η (μεταβατικού χαρακτήρα) αντιπρόταση του H. Waitzkin και 20.000 ακόμη αμερικανών γιατρών που ανήκουν στην ένωση «Physicians for a National Health Program» είναι η ύπαρξη ενός ενιαίου φορέα χρηματοδότησης των υπηρεσιών υγείας που θα προσφέρει καθολική ασφαλιστική κάλυψη υγείας χωρίς άμεσες πληρωμές από τον ασθενή, ενώ παράλληλα θα οδηγήσει σε σημαντική μείωση του υπερδιογκωμένου κόστους περίθαλψης, που σε σημαντικό βαθμό οφείλεται στο τεράστιο διοικητικό κόστος λόγω του ιδιωτικού χαρακτήρα του συστήματος υγείας στις ΗΠΑ. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη πρόταση χαίρει ευρείας αποδοχής από τον πληθυσμό των ΗΠΑ και είναι από τα βασικά αιτήματα των διαδηλωτών στην κινητοποίηση της Wall Street.
Αυτή η αποδοχή είναι δείγμα των ευρύτερων ρωγμών που δημιουργούνται σήμερα τόσο στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο όσο και στην ίδια την αμερικάνικη ηγεμονία. Όπως υποστήριξε ο H. Waitzkin αναδεικνύονται τα τελευταία χρόνια σημεία αδυναμίας και σοβαρής κρίσης στο νεοφιλελεύθερο καπιταλιστικό μοντέλο συσσώρευσης, σημεία όπως οι συνεχείς πόλεμοι που διεξήγαγαν οι ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία, η συνεχώς αυξανόμενη οικονομική σύμφυση του κεφαλαίου με το κράτος, προκειμένου το κράτος να εγγυάται την αναπαραγωγή του συστήματος και την κερδοφορία του κεφαλαίου, και η ανάδυση του «καπιταλισμού της καταστροφής». Στο πλαίσιο αυτό η κρίση χρέους χρησιμοποιείται σήμερα ως μοχλός ανάσχεσης της κρίσης, αποσκοπώντας στην περαιτέρω μεταφορά δημόσιου χρήματος προς τον ιδιωτικό τομέα, ευρείας κλίμακας ιδιωτικοποιήσεις και μείωση των μισθών των εργαζομένων. Είναι όμως και η ίδια η αμερικάνικη ηγεμονία που δέχεται σημαντικά πλήγματα, με αποκορύφωμα τη γειτονιά των ΗΠΑ, τη Λατινική Αμερική, όπου όλο και περισσότερα κράτη αψηφούν τις επιταγές των ΗΠΑ και των οργανισμών προώθησης της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Όπως τόνισε χαρακτηριστικά, «αν αυτό συνέβαινε κατά την περίοδο Ρήγκαν θα είχαμε στείλει το στρατό».
Οι αντιφάσεις του σύγχρονου καπιταλισμού, συνεπώς, επιτρέπουν τη μαζική άρνησή του και αναδεικνύουν τη δυνατότητα ενός νέου σοσιαλιστικού μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης και οργάνωσης της υγείας ειδικότερα. Η εμπειρία του H. Waitzkin από τους μετασχηματισμούς που έχουν συμβεί στα κράτη της Λατινικής Αμερικής τα τελευταία χρόνια υποδεικνύει ότι είναι δυνατή η νικηφόρα αντίσταση στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και η επανακατοχύρωση βασικών κοινωνικών αγαθών, όπως είναι η υγεία, για το σύνολο του λαού. Κομβικό ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία έχει διαδραματίσει η «από τα κάτω» οργάνωση των τοπικών κοινοτήτων, με ιδιαίτερη έμφαση στη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών που καθορίζουν την υγεία (ύδρευση, στέγαση κ.λπ.) και τη δημιουργία θεσμών κοινωνικής ιατρικής και πρωτοβάθμιας περίθαλψης βασισμένων στο επίπεδο του δήμου και της κοινότητας.
Για τον Waitzkin ο κοινωνικο-ιατρικός ακτιβισμός της νέας εποχής συνίσταται στην προάσπιση του δικαιώματος για δημόσια και δωρεάν περίθαλψη, για την κάλυψη των βασικών κοινωνικών αναγκών και την αντιμετώπιση των νοσογόνων κοινωνικών συνθηκών, πρωτίστως των κοινωνικών ανισοτήτων. Αποτελούν καθήκοντα της Αριστεράς στο χώρο της υγείας η απομυστικοποίηση (demystification) των βασικών ιδεών του κυρίαρχου λόγου και η συγκρότηση θεσμών λαϊκής αντιηγεμονίας στην προοπτική μιας ευρύτερης κοινωνικής αλλαγής.
Η στρατηγική αισιοδοξία που διαπνέει την τοποθέτηση του Howard Waitzkin, προϊόν της πείρας του από μακρόχρονους και σκληρούς αγώνες σε ιδιαίτερα αρνητικούς συσχετισμούς, αποτελεί πολύτιμο εφόδιο για τις δύσκολες μάχες που έχουμε μπροστά μας.
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου